|
| | Geologia Masywu Ślęży
Zarys geologii (patrz mapka).
Masyw Ślęży pod względem morfologicznym przedstawia grupę wzgórz
wysoko wyniesionych ponad średni poziom otaczającego terenu. Wzgórza te rozciągają
się w dwóch pasmach: pierwsze z nich stanowi najwyższa w masywie Góra Ślęża
(718m npm) wraz z trzema przyległymi do niej mniejszymi wzniesieniami –
Gozdnicą (316m npm), Wieżycą (415m npm) i Stolną (317m npm). Drugi pasmo to
półkole wzgórz otaczające Ślężę od południa, południowego-wschodu i
wschodu z najwyższym szczytem Radunią (573m npm). Swoje kontrastowe, przeszło
500-metrowe wyniesienie ponad otaczający teren zawdzięcza masyw głównie dużej
odporności skał, które go budują. Wśród tych skał, jak też występujących
w najbliższym otoczeniu, możemy wyróżnić pięć głównych odmian:
1. gabro, z którego zbudowana jest większa część Ślęży oraz częściowo
mniejsze pagórki po jej wschodniej stronie, koło Przezdrowic, Kunowa i Nasławic;
2. amfibolity budujace Gozdnicę, Wieżycę i Stolną oraz niewysokie wzgórza
na północ od sobótki i na wschód od niej, koło Kunowa;
3. serpentynity, z których zbudowane jest półkole wzgórz otaczających Ślężę
od południa aż do wschodu z najwyższym szczytem Radunią;
4. granit budujący północno-zachodnie zbocze Ślęży oraz niskie wzgórza na
północ i zachód od niej;
5. fragmentarycznie występujące na północ i północny-wschód od Sobótki
łupki metamorficzne. Poza częścią górską wymienione skały praktycznie
przykryte są młodymi, luźnymi osadami wieku trzeciorzędowego i czwartorzędowego.
Masyw Ślęży – geneza powstania
Przeprowadzone w ostatnich latach petrograficzne badania masywu ślężańskiego
pozwoliły na przedstawienie budującej go serii skalnej jako typowego kompleksu
tzw. ofiolitowego, najlepiej wykształconego w tej części Europy w orogenezie
waryscyjskiej.
Co to jest ofiolit?
Zespoły ofiolitowe tworzą się pod oceanicznym dnem i przez złożone procesy
geologiczne umiejscawiane są na kontynentach.
Modelowy ofiolit
Najlepiej wykształcony i uznany za model zespołów ofiolitowych
Troodos na Cyprze zbudowany jest (licząc stratygraficznie od dołu) z członu
zseropentynizowanych skał ultrazasadowych, członu gabra, z bardzie zasadowymi
skałami w dolnej części, członu wulkanicznego złożonego z diabazów i
bazaltów wykształconego w postaci skał żyłowych (tzw. dajek) oraz law
poduszkowych, czyli bazaltów, które zastygły na oceanicznym dnie w otoczeniu
morskich osadów.
Ofiolit Masywu Ślęży
Zespół Ślęży podobny jest do modelowych zespołów Troodos,
lecz nie są odsłonięte w nim lawy poduszkowe.
Posuwając się od występowania serpentynitów na południu ku północy
obserwujemy poszczególne człony ofiolitu na powierzchni, z czego wynika, że
pierwotnie ustawiony pionowo zespół jest obalony ku północy, gdzie pod
przykryciem luźnych osadów kontaktuje tektonicznie z metamorficznymi łupkami
okolic Rogowa Sobótckiego, Garncarska i Pustkowa Wilczkowskiego. Łupki
krzemionkowe z Pustkowa z zachowaniem częściowo fragmentami skamieniałości
(radiolarie) świadczą o swoistym głębokomorskim pochodzeniu.
Powyżej serpentynitów występuje gabro, z którego zbudowana jest
morfologicznie najwyższa partia masywu Ślęży. Zarówno w odsłonięciach, które
zgrupowane są głównie pod szczytem i na zachodnich zboczach (Olbrzymki,
Skalna, Wisząca Skała) jak też w gigantycznych, plejstoceńskich blokowiskach,
powstałych w większości w warunkach peryglacjalnych (m.in. niskie
temperatury), obserwować można w przewadze ciemnozieloną, gruboziarnistą,
bardzo zwięzłą skałę, zbudowaną z ciemnozielonych słupków piroksenu i
białych lub jasnoszarych skupień plagioklazów. Częściowo na zachodnich, a w
szczególności na południowych zboczach skała wykazuje w wielu miejscach tzw.
kumulację struktury polegające na mniej lub bardziej wyraźnym rytmicznym ułożeniu
składników jasnych i ciemnych, co jest również cechą charakterystyczną dla
zespołów ofiolitowych.
Człon wulkaniczy ofiolitu Ślęży prześledzić można na Wzgórzach
Wieżycy, Gozdnicy i Stolnej, częśiowo na wschodnich zboczach Ślęży, a
przede wszystkim na płaskim wzgórzu usytuowanym na wschód od Ślęży koło
wsi Kunów. Występujące tu w małych łomikach i niewysokich stokach, a także
luźnych głazach, skały, w dawnej literaturze określano ogólnie jako
amfibolity, wykazują dużą rozmaitość struktur, jak też zmienny stopień i
zmienne cechy metamorfizmu. Te struktury magmowe, nie zdeformowane procesami
dynamicznymi pozwalają skały te określić ogólnie jako metadiabazy i
metabazalty, podobnie jak metagabro. Te metawulkanity zazębiają się w
charakterystyczny dla ofiolitów sposób z występującymi niżej metagabrem.
Granitowy masyw
Młodszy od skał zespołu ofiolitowego i należący do dużego
masywu Strzegom-Sobótka granit zajmuje północno-zachodnią część masywu Ślęży
i w pobliżu kontaktów z członami ofiolitu wykazuje zmienne struktury i
zmienny skład mineralny. W masywie najlepiej odkryty jest w dość dużym od
dawna nieczynnym kamieniołomie, na zachodnich stokach Gozdnicy.
Kamieniołomy okolic Strzeblowa
W stóp masywu występuje szary graniodioryt eksploatowany
dla celów budownicta drogowego. Na wschód i zachód od Strzeblowa znajdują się
też czynne wyrobiska zmienionego, prawie całkowicie pozbawionego ciemnego łyszczyku,
granitu (eksploatowanego pod nazwą skalenia – już od przeszło 100 lat).
A może Ślęża jest wulkanem?
Można odpowiedzieć, że częściowo tak. Wzgórza: Gozdnicy, Wieżyca
i Stolna oraz duża część skał ze Wzgórza Kunowskiego zbudowane są ze
zmetamorfizowanych częściowo skał wulkanicznych, takich jak diabazy i
bazalty. Ich wybuchy i erupcje nie odbywały się jednak na powierzchni ziemi,
lecz miały miejsce w oceanicznym dnie, pod grubą warstwa morskiej wody.
Opracowano na podstawie „Informatora Przyrody Ślężańskiego Parku
Krajobrazowego,
część geologiczna prof. dr hab. Alfred Majerowicz”, Sobótka 1995r.
zobacz też:
- Kopalnie i sztolnie w Masywie Ślęży
(Andrzej)
- Minerały w Masywie Ślęży
(Tomek)
|
